ÁÈÁËÅÉÑÊÎ- ÁÈÎÃÐÀÔÈ×ÅÑÊÈÉ  ÑËÎÂÀÐÜ
Ñëîâàðü ñîäåðæèò 80000 ñëîâ-òåðìèíîâ
ÑÅÍÅÊÀ

ÑÅÍÅÊÀ

ÑÅÍÅÊÀ , ðîäèëñÿ â Êîðäîâå, îêîëî 2 èëè 3 ã. äî Ð. X., ó÷åíèê Ñî-öèîíà, ñòîèê è ó÷èòåëü èìïåðàòîðà Íåðîíà. Îí ñäåëàëñÿ çíàìåíèòûì ñâîåé ó÷åíîñòüþ, ñî÷èíåíèÿìè, áîãàòñòâàìè è, íàêîíåö, ñâîåé ñìåðòüþ, ñëó÷èâøåéñÿ íà 65-ì ãîäó åãî æèçíè.  äðåâíîñòè äóìàëè, ÷òî Ñåíåêà áûë èçâåñòåí àïîñòîëó Ïàâëó: Ïàïà Ëèí â ñâîåé èñòîðèè ñòðàäàíèÿ àïîñòîëà Ïàâëà ãîâîðèò, ÷òî ìåæäó ýòèìè äâóìÿ ìóæàìè ñóùåñòâîâàëà ñòîëü òåñíàÿ äðóæáà, ÷òî ôèëîñîô ñèëüíî æåëàë áûòü â ñîîáùåñòâå àïîñòîëà, è êîãäà îáñòîÿòåëüñòâà åìó ïðåïÿòñòâîâàëè, îí èìåë ñ íèì ïåðåïèñêó. Íåêîòîðûå ïèñàòåëè óòâåðæäàþò äàæå, ÷òî ñâ. Ïàâåë îáðàòèë ê õðèñòèàíñòâó ðèìñêîãî ó÷åíîãî. Äåéñòâèòåëüíî, ïîñëå òùàòåëüíîãî èññëåäîâàíèÿ âñåãî, ÷òî îòíîñèòñÿ ê ýòîìó ïðåäàíèþ, êàæåòñÿ, ñëèøêîì ñìåëî áóäåò ñ÷èòàòü åãî áàñíåé. Áë. Èåðîíèì, ãîâîðÿ î Ñåíåêå â ñâîåì «Êàòàëîãå öåðêîâíûõ ïèñàòåëåé», õâàëèò åãî äîáðóþ íðàâñòâåííîñòü, continentissimae vitae fuit. «ß áû íå ïîìåñòèë åãî â ñâîåì êàòàëîãå, — ïðèáàâëÿåò îí, — åñëè áû íå çíàë ïèñåì, êîòîðûå ñîõðàíèëèñü îò Ïàâëà ê Ñåíåêå è îò Ñåíåêè ê Ïàâëó, â êîòîðûõ ôèëîñîô, â òî âðåìÿ êîãäà áûë ó÷èòåëåì Íåðîíà è îáëå÷åí âëàñòüþ, ãîâîðèò, ÷òî îí æåëàåò çàíèìàòü òàêîå æå ìåñòî ìåæäó ñâîèìè, êàêîå àïîñòîë Ïàâåë çàíèìàåò ìåæäó õðèñòèàíàìè: quis esse loci apud suos, cujus sit Paulus apud christtanos (Hieron. De Script, ecclesiae, c. XII). Áë. Àâãóñòèí (De civil. Dei VI, 10), a ïîñëå íåãî è ìíîãèå äðóãèå ïèñàòåëè ïîäòâåðæäàþò ïîäëèííîñòü ýòèõ ïîñëàíèé. Âïðî÷åì, íåñìîòðÿ íà ýòè âàæíûå àâòîðèòåòû, äîñòàòî÷íî òîëüêî ïðî÷èòàòü 14 ïèñåì îò Ñåíåêè ê àïîñòîëó Ïàâëó è îò Ïàâëà ê Ñåíåêå, íàõîäÿùèåñÿ â äðåâíèõ èçäàíèÿõ òâîðåíèé ðèìñêîãî ôèëîñîôà, ÷òîáû óáåäèòüñÿ â èõ ïîäëîæíîñòè. Íî ïî÷åìó áë. Èåðîíèì è áë. Àâãóñòèí ìîãëè îáìàíóãüñÿ, çíàÿ îáîèõ ýòèõ ïèñàòåëåé? Êàæåòñÿ íåîáõîäèìûì ñîãëàñèòüñÿ ñ Òèëëåìîíîì (Hist, des empereurs), ÷òî íåêîãäà ñóùåñòâîâàëè ïîäëèííûå ïèñüìà Ïàâëà è Ñåíåêè äðóã ê äðóãó è ÷òî Èåðîíèì è Àâãóñòèí è ïðåæäå èõ Ïàïà Ëèí çíàëè ýòè ïèñüìà, íî ñî âðåìåíåì îíè çàòåðÿëèñü. Êàê áû òî íè áûëî, íî, ÷òî áûëà ñâÿçü ìåæäó àïîñòîëîì Ïàâëîì è Ñåíåêîé, ýòî îò÷àñòè äîêàçûâàåòñÿ ðàçèòåëüíûì ñõîäñòâîì, êàêîå çàìå÷àåòñÿ ìåæäó íåêîòîðûìè ìåñòàìè ñî÷èíåíèé Ñåíåêè è Íîâîãî Çàâåòà, îñîáåííî ìåæäó ïîñëàíèÿìè àïîñòîëà Ïàâëà. Ïðåäîñòàâëÿåì îá ýòîì ñóäèòü ÷èòàòåëÿì.
 
Àïîñòîë Ïàâåë
Ñåíåêà
«Áîã, ñîòâîðèâøèé ìèð è âñ¸, ÷òî â íåì, Îí, áóäó÷è Ãîñïîäîì íåáà è çåìëè, íå â ðóêîòâîðåííûõ õðàìàõ æèâåò» (Äåÿí. Ï:24).
Deo non templa congcstis in alti-tudinem saxis exstruenda sunt; in sno cuique consecrandus cst pectore (Ëàêò. Inst. VI). Totus mundus est deorum templum, solum quidern amplitudine illornm et magnificentia dignem (De benef. VII, 7).
«È íå òðåáóåò ñëóæåíèÿ ðóê, ÷åëîâå÷åñêèõ, êàê áû èìåþùèé â ÷åì-ëèáî íóæäó, Ñàì äîÿ âñåìó æèçíü è äûõàíèå è âñ¸» (Äåÿí. 17:25). «Äàáû îíè èñêàëè Áîãà, íå îùóòÿò ëè Åãî è íå íàéäóò ëè, õîòÿ Îí è íåäàëåêî îò êàæäîãî èç íàñ: èáî ìû Èì æèâåì è äâèæåìñÿ è ñóùåñòâóåì» (Äåÿí. 17:27-28). «Èáî âñå, âîäèìûå Äóõîì Áîæèèì, ñóòü ñûíû Áîæèé» (Ðèì. 8:14). «Ðàçâå íå çíàåòå, ÷òî âû õðàì Áîæèé, è Äóõ Áîæèé æèâåò â âàñ?» (1 Êîð. 3:16). «Èòàê ìû, áóäó÷è ðîäîì Áîæèèì, íå äîëæíû äóìàòü, ÷òî Áîæåñòâî ïîäîáíî çîëîòó, èëè ñåðåáðó, èëè êàìíþ, ïîëó÷èâøåìó îáðàç îò èñêóññòâà è âûìûñëà ÷åëîâå÷åñêîãî» (Äåÿí. 17:29).
Deum colit qui novit; ...non quaerit ministros Deus; quidni? Ipse humano generi ministrit; ubique et omnibus praesto est (Ep. 95). Prope' est a te Deus, tecum cst, intus est. Sacer intra nos spiritus sedet, malorum bonorumque nostrorum obscr-vator; hie, prout a nobis tractatiis cst, ita nos tractat. Bonns vir sine Deo nemo cst... In unoquoque bonoaim habitat Deus etc. (Ep. 41). Quocunque te flexeris, Deum vidcbis occurentem tibi; nihil ab illo vacal (Dc benef. V, 8). Te dignum Deo finge. Finges autem non auro, non argento; non potest ex hac materia imago Dei exprimi similis (Ep. 13).
«À áåç âåðû óãîäèòü Áîãó íåâîçìîæíî; èáî íàäîáíî, ÷òîáû ïðèõîäÿùèé ê Áîãó âåðîâàë, ÷òî Îí åñòü, è èùóùèì Åãî âîçäàåò» (Åâð. 11:6). «Èòàê, ïîäðàæàéòå Áîãó, êàê ÷àäà âîç-ïþáëåííûå, è æèâèòå â ëþáâè» (Åô. 5:1-2). «Èáî, êàê òåëî îäíî, íî èìååò ìíîãèå ÷ëåíû, è âñå ÷ëåíû îäíîãî òåëà, õîòÿ èõ è ìíîãî, ñîñòàâëÿþò îäíî òåëî, — òàê è Õðèñòîñ. Íî òåïåðü ÷ëåíîâ ìíîãî, à òåëî îäíî. È âû — òåëî
Primus deornm cultus est deos credere, deinde scire illos esse... qui humani generis curam gerunt, qui castigant quosdam et coercent. Satis illos coluit, quisquis imitatus est. Homo sit manstietus homini... crranti viam monstret, cum esuriente panem dividat. Membra sumus magni corporis (Ep. 95).
Õðèñòîâî, à ïîðîçíü — ÷ëåíû» 
(Êîð. 12:12, 20, 27).
 
«Èáî ìû íè÷åãî íå ïðèíåñëè â ìèð; ÿâíî, ÷òî íè÷åãî íå ìîæåì è âûíåñòè èç íåãî» (1 Òèì. 17:7). «Èáî çíàåì, ÷òî, êîãäà çåìíîé íàø äîì, ýòà õèæèíà, ðàçðóøèòñÿ, ìû èìååì îò Áîãà æèëèùå íà íåáåñàõ, äîì íå-ðóêîòâîðåííûé, âå÷íûé. Îòòîãî ìû è âîçäûõàåì, æåëàÿ îáëå÷üñÿ â íåáåñíîå íàøå æèëèùå; òîëüêî áû íàì è îäåòûì íå îêàçàòüñÿ íàãèìè. Èáî ìû, íàõîäÿñü â ýòîé õèæèíå, âîçäûõàåì ïîä áðåìåíåì, ïîòîìó ÷òî íå õîòèì ñîâëå÷üñÿ, íî îáëå÷üñÿ, ÷òîáû ñìåðòíîå ïîãëîùåíî áûëî æèçíüþ» (2 Êîð. 5:1—4). «Òåïåðü ìû âèäèì êàê áû ñêâîçü òóñêëîå ñòåêëî, ãàäàòåëüíî, òîãäà æå ëèöåì ê ëèöó; òåïåðü çíàþ ÿ îò÷àñòè, à òîãäà ïîçíàþ, ïîäîáíî êàê ÿ ïîçíàí» (1 Êîð. 13:12).
Per has mortalis aevi moras illi meliori vitae longiorique praeliiditur. Quemadmo-dum novem mensibus nos tenet maternus uterus, et praeparat non sibi, sed illi loco in quern videmur emitti, jam idonei... Sic per hoc spatium, quod ab infantia patet in senectutem, in alium maturescimus parturn. Alia origo nos expcctat, alius rerum status. Proinde intrepidiis horam illam decretoriam prospice; non est animo suprema, sed corpori. Quidquid circa te jacet rerum, tanquam hospitalis loci sarcinas specta: transeundum est. Excutit redcuntem natura, sicut intrantem. Non licet plus ofFerre quam intuleris; immo etiam ex eo quod in vitam intulisti, pars magna ponenda est Detrahetur tibi haec circumjecta, novissimum velamentum tui, cutis; detrahetur caro. Dies iste, quern tanquam extremum reformidas, aeterni natalis est. Depone onus; quid cunctaris?.. Pone corpns istud diii inhabitatum; pere-unt semper velamenta nascentium... Veniet qui te revelet dies, et ex contuberni ofoedi atque olidi ventris educat... Tune in tenebris vixisse dices, quam nunc... obscure lucem totus adspexeris, quam nunc... obscure intueris, et tameu admiraris tarn procul (Ep. 42).
«Ïîòîìó ÷òî âû íå ïðèíÿëè äóõà ðàáñòâà, ÷òîáû îïÿòü æèòü â ñòðàõå, íî ïðèíÿëè Äóõà óñûíîâëåíèÿ, Êîòîðûì âçûâàåì: «Àââà, Îò÷å!»» (Ðèì. 8:15). «Èáî íå èìååì çäåñü ïîñòîÿííîãî ãðàäà, íî èùåì áóäóùåãî» (Åâð. 13:14).
Deus colitur et amatur. Non potest amor cum timore misceri (Ep. 42). Deos nemo sanus timet, nee quisquam amat quos timet (De Benef. IV, 18). Sapiens nihil eorum quae circa ipsum sunt, suum judicat, sed ut commodatis utitur peregrinus et pro-perans (Ep. 120).
Âñÿ ïÿòàÿ ãëàâà ê Ðèìëÿíàì, â êîòîðîé àïîñòîë ãîâîðèò î âìåíÿåìîñòè è íàêàçàíèè ãðåõà.
Omnes reservarum ad mortem, in omnes constitum est capitale suplicium et quidem constitione justissima (Quaest. natur., II, 59). Peccavimus omnes, alii graviora, alii leviora, alii ex destinato, alii forte impulsi aut aliena nequitia ablati (De Ira. I, 14).
«Ïîòîìó ÷òî âñå ñîãðåøèëè è ëèøåíû ñëàâû Áîæèåé» (Ðèì. 3:23). «Èáî Ãîñïîäü, êîãî ëþáèò, òîãî íàêàçûâàåò; áüåò æå âñÿêîãî ñûíà, êîòîðîãî ïðèíèìàåò. Åñëè âû òåðïèòå íàêàçàíèå, òî Áîã ïîñòóïàåò ñ âàìè, êàê ñ ñûíàìè. Èáî åñòü ëè êàêîé ñûí, êîòîðîãî áû íå íàêàçûâàë îòåö?» (Åâð. 12:6-7) Vir bonus vera progenies Dei, quern parens, ille magnificus durius educat,.. experitur, indurat, sibi ilium praeparat (De Prov. c. 1). Patrium habet deus adversus bonos viros animum, ct illos fortiter amat, et operibus, inquit, doloribuc et damnis exagitentur, ut verum colligant robur (ibid. c. 2). Quos probat Deus, quos amat, eos indurat, recognoscit, exercet (ibid. c. 1).

Ïðèâåäåííûå çäåñü ìåñòà ïîðàæàþò ÷èòàòåëÿ Ñåíåêè òåìè õðèñòèàíñêèìè ìûñëÿìè, êîòîðûå ðàññåÿíû â òâîðåíèÿõ ýòîãî ôèëîñîôà è êîòîðûå äàæå âûñêàçûâàþòñÿ âûðàæåíèÿìè ÷èñòî áèáëåéñêèìè. Íî åñëè êòî âîçðàçèò, ÷òî âåñüìà åñòåñòâåííî ÷åëîâåêó óìíîìó, ðàññóæäàþùåìó îá îòíîøåíèè ÷åëîâåêà ê Áîãó, ïðèéòè ê òåì æå ìûñëÿì, êàêèå çàêëþ÷àþòñÿ â Ñâÿùåííîì Ïèñàíèè, òîãäà ìû ìîæåì ñïðîñèòü, ïî÷åìó æå íè÷åãî ïîäîáíîãî íåò â íðàâñòâåííîì ó÷åíèè Àðèñòîòåëÿ, â ðàçãîâîðàõ Ïëàòîíà, â ó÷åíèè Ñîêðàòà, ïåðåäàííîì Êñåíîôîíòîì è â ôèëîñîôñêèõ ñî÷èíåíèÿõ Öèöåðîíà? Ïî÷åìó ó Ýïèêòåòà è â êíèãå Ìàðêà Àâðåëèÿ èõ òàê ìàëî, õîòÿ ýòè ëþäè, êàê è Ñåíåêà, áûëè ó÷åíèêàìè Çåíîíîâîé øêîëû?  èíûõ ìåñòàõ Ñåíåêà âûñêàçûâàåò íà÷àëà, êîòîðûå âîâñå íåèçâåñòíû áûëè ïðåæäå õðèñòèàíñòâà; è ÷òî âñåãî óäèâèòåëüíåå, â íåì âñòðå÷àþòñÿ òàêèå âûðàæåíèÿ, êîòîðûå íå óïîòðåáëÿëèñü ïèñàòåëÿìè ñâåòñêèìè, è ñëîâà, êàê îíè óïîòðåáëÿþòñÿ òîëüêî â Íîâîì Çàâåòå. Íàïðèìåð, ïðèíèìàþòñÿ â áèáëåéñêîì çíà÷åíèè Äóõ Ñâÿòîé è ÷àäî Áîæèå; òàê è ñëîâó «ñàãî» — «ïëîòü» îí äàåò òàêîå çíà÷åíèå, êàêîãî íå íàõîäèòñÿ íè ó îäíîãî ïèñàòåëÿ ÿçû÷åñêîãî: «Animo cum hoc carne grave certamen est, ne abstrahatur», — ãîâîðèò Ñåíåêà â ñâîåé êíèãå «De consolat. ad Martian, ñ. XXFV. «Non est summa felicitatis hostrae in carne ponenda», — ãîâîðèò îí åùå â ñâîåì ïèñüìå 74. Îñòàåòñÿ òîëüêî óêàçàòü íà æèçíü àïîñòîëà Ïàâëà, ÷òîáû óáåäèòüñÿ â äîñòîâåðíîñòè ïðåäàíèÿ, êîòîðîå ñòàâèò â òàêèå òåñíûå ñíîøåíèÿ ó÷èòåëÿ õðèñòèàíñêîãî è ôèëîñîôà ÿçû÷åñêîãî. Íåêîòîðûå ó÷åíûå ãîâîðÿò, ÷òî àïîñòîë ïîñëàí áûë â Ðèì â 56 ã., ñïóñòÿ äâà ãîäà ïîñëå âîñøåñòâèÿ íà ïðåñòîë Íåðîíà; íî, ïðèäåðæèâàÿñü ìíåíèÿ áîëåå îáùåãî, ìû äîëæíû ñêàçàòü, ÷òî Ïàâåë ïðèáûë â Ðèì âåñíîé 61 ã. Âîçðàæàþò, ÷òî áîëüøàÿ ÷àñòü òâîðåíèé Ñåíåêè âûøëà ïðåæäå 61 ã.; íî òå ñõîäíûå ìûñëè, êîòîðûå ìû ïðåäñòàâèëè, ÷àùå âñåãî âñòðå÷àþòñÿ â ïîñëåäíèõ ñî÷èíåíèÿõ ôèëîñîôà, â åãî Òðàêòàòàõ î æèçíè ñ÷àñòëèâîé, â ñî÷èíåíèè Î áëàãîäåÿíèè, — êàê òî, òàê è äðóãîå ñî÷èíåíèå âûøëî ïîñëå 61 ã., — è îñîáåííî â ïèñüìàõ, êîòîðûå ÿâèëèñü â ïîñëåäíåå âðåìÿ åãî æèçíè. Ìû óâåðåíû, ÷òî Ñåíåêà çíàë àïîñòîëà Ïàâëà è ÷òî îí ðàçãîâàðèâàë ñ íèì, è íå ìîã íå óâàæàòü òîãî ó÷åíèÿ, êîòîðîå àïîñòîë ïðåäëàãàë îò èìåíè ñâîåãî Áîæåñòâåííîãî Ó÷èòåëÿ; íî ÷òîáû Ñåíåêà áûë õðèñòèàíèí, è ñàìûå îáñòîÿòåëüñòâà ñìåðòè ïðîòèâîðå÷àò ýòîìó; ìîã ëè áû îí ñîâåðøèòü âîçëèÿíèå Þïèòåðó, åñëè áû ïîëó÷èë êðåùåíèå Äóõîì Ñâÿòûì?